ชื่อวิทยาศาสตร์: Perilla frutescens (L.) Britton วงศ์: LAMIACEAE
ชื่อไทย: งาขี้ม้อน
ชื่อท้องถิ่น: งาขี้ม้อน, งาปุก(คนเมือง), ง้า(ลั้วะ), นอ(กะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอน
กะเหรี่ยงเชียงใหม่) – งามน (เงี้ยว – แม่ฮ่องสอน) แง (กาญจบุรี) นอ (กะเหรี่ยง – แม่ฮ่องสอน) น่อง (กะเหรี่ยง – กาญจนบุรี)
ลักษณะทาง พฤกษศาสตร์:
ไม้ล้มลุก ตั้งตรง สูง 50 – 150 ซม. ลำต้นเป็นสี่เหลี่ยมมน ๆ ระหว่างเหลี่ยมเป็นร่อง แตกกิ่งก้านสาขา มีกลิ่นหอม มีขนยาวละเอียดสีขาวปกคลุมหนาแน่น เมื่อโตเต็มที่
ส่วนโคนต้นและโคนกิ่งแข็ง
ใบเดี่ยวออกตรงข้าม รูปไข่หรือกลม กว้าง 2 – 8 ซม. ยาว 3 – 9.5 ซม. ปลายใบเรียวแหลมหรือแหลมเป็นติ่งยาว โคนใบกลม ป้าน หรือตัดขอบใบจักแบบฟันเลื่อย สีเขียวอ่อน ด้านล่างสีอ่อนกว่าด้านบน มีขนทั้งสองด้าน ตามเส้นใบมีขนหนาแน่น ด้านล่างมีต่อมน้ำมัน ก้านใบยาว 10 – 45 มม. มีขนยาวหนาแน่น
ดอก ออกเป็นช่อกระจะ ตามง่ามใบและที่ยอด ริ้วประดับดอกย่อย รูปไข่กว้าง 2.5 – 3.2 มม. ยาว 3 – 4 มม. ไม่มีก้าน โคนริ้วประดับกลมกว้าง ขอบเรียบ มีขน ปลายเรียวแหลม ด้านดอกย่อยยาวประมาณ 1.5 มม. มีขนสีขาวปกคลุมหนาแน่น กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเป็นรูประฆัง ยาวประมาณ 2 มม. ปลายแยกเป็นแฉกแหลม 5 แฉก แฉกกลางด้านบนสั้นกว่าแฉกอื่น ๆ มีเส้นตามยาว 10 เส้น ด้านนอกมีขนและมีต่อน้ำมัน ด้านในมีขนยาวเรียงเป็นวงรอบปากหลอด เมื่อดอกเจริญไปเป็นผลแล้ว กลีบเลี้ยงจะใหญ่ขึ้น กลีบดอกสีขาว เชื่อมติดกันเป็นหลอดทรงกระบอก ปลายแยกเป็นปาก ยาว 3.5 – 4 มม. ด้านนอกมีขนด้านในมีขนเรียงเป็นวงอยู่ กึ่งกลางหลอด ปากบนปลายเว้าเล็กน้อย ปากล่างมี 3 หยักปลายมนหยักกลางใหญ่ กว่าหยักอื่น ๆ และเฉพาะหยักนี้ด้านในมีขน เวลาดอกบานกลีบนี้จะกางออก เกสรเพศผู้มี 4 อัน เรียงเป็นคู่ คู่บนสั้นกว่าคู่ล่างเล็กน้อย ก้านเกสรเกลี้ยง อับเรณูมี 2 พู ด้านบนติดกันด้านล่างกางออก จานดอกเห็นชัด รังไข่ยาวประมาณ 3 มม. มีพูกลม ๆ 4 พู ก้านเกสรเพศเมีย ยาว 2.6 – 3 มม. ปลายแยกเป็น 2 แฉก ไม่มีขน ผล รูปไข่กลับ ขนาดเล็ก ยางประมาณ 2 มม.
แข็ง สีน้ำตาลหรือสีเทา มีลายรูปตาข่าย
ผล: ผล รูปไข่กลับ ขนาดเล็ก ยางประมาณ 2 มม. แข็ง สีน้ำตาลหรือสีเทา มีลายรูปตาข่าย
สรรพคุณ / การใช้ประโยชน์: – เมล็ด นำไปคั่ว แล้วตำ รับประทานโดยนำไปคลุกกับข้าวเหนียว (คนเมือง,ลั้วะ)
เมล็ด นำไปคั่วใส่ในน้ำพริก หรือตำแล้วคลุกกับข้าว เหนียวรับประทาน (กะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอน)
เมล็ด นำมาคั่วแล้วใช้ตำกินกับข้าวเหนียวผสมเกลือหรือใช้ทำขนมก็ได้ (ลั้วะ)
เมล็ด นำไปคั่ว แล้วตำผสมกับน้ำพริกหรือตำคลุกข้าว เหนียวนึ่งไว้รับประทาน เรียกว่า มิโตพิ (กะเหรี่ยงเชียงใหม่)
- ใบ และ ยอดอ่อน ใช้แต่งรสอาหาร แก้ไอ แก้หวัดและช่วยย่อย
น้ำมันสกัดจากเมล็ดงาม้อนใช้ปรุงอาหารได้ บำรุงร่างกาย อุดมด้วยโอเมก้า 3 จากพืช บำรุง สมอง ช่วยในเรื่องความจำ
ต้าน อาการภูมิแพ้ ยับยั้งการเกิดอนุมูลอิสะ
